De Amerikaanse hersenwetenschapper dr. Ramachandran viel om van verbazing toen hij van Snyder’s magnetische savants hoorde. Een journalist belde hem erover op. ‘Het vreemdste telefoontje van mijn leven’, vertelt hij in een van zijn boeken.Veranderingen in de tekenstijl van proefpersonen NR (bovenrijen) en AJ (onderrijen) voor, tijdens en na TMS
– ‘Dr Ramachandran? Sorry dat ik u zomaar stoor. Maar er is een verrassende nieuwe ontdekking gedaan. Mag ik u daar een paar vragen over stellen?’ – ‘Jawel, gaat u verder.’ – ‘Kent u de ideeën van dr. Allan Snyder over autistische savants?’ – ‘Jazeker. Hij oppert dat in de hersenen van een normaal kind de lagere visuele hersengebieden een verfijnde drie-dimensionale voorstelling maken van een paard of een ander object. Dat is immers waarvoor het gezichtsvermogen is ontwikkeld. Maar wanneer het kind geleidelijk meer leert over de wereld, genereren hogere gebieden in de hersenschors meer abstracte, conceptuele beschrijvingen van een paard; bijvoorbeeld: ‘Het is een dier met een lange snuit en vier benen en een pluim-achtige staart enzovoorts.’ In de loop der tijd bepalen deze hogere abstracties de kijk van het kind op het paard. Het normale kind wordt dan meer gestuurd door concepten en heeft minder makkelijk toegang tot de voorafgaande visuele voorstellingen, waar het ook in kunst om te doen is. Echter een autistische kind slaagt er niet in die hogere gebieden te ontwikkelen. Daardoor behoudt een autistische kind toegang tot die voorgaande voorstellingen op een manier die jij en ik niet kennen. Vandaar het verbazingwekkende artistieke talent van het autistische kind. […]‘ – ‘Wat vindt U van dit idee?’ – ‘Ik ben het ermee eens en ik heb veel van dezelfde argumenten aangevoerd. Maar de wetenschappelijke wereld is uiterst sceptisch, en beweert dat Snyder’s idee te vaag is om te gebruiken of te testen. Daarmee ben ik het niet eens. Immers, iedere neuroloog kan zo een verhaal uit zijn mouw schudden over een patiënt die na een beroerte of een hersentrauma plotseling een merkwaardig nieuw talent ontwikkelt. Maar het mooiste van zijn theorie is een voorspelling die hij doet. Hij oppert dat als je op de een of andere manier bij iemand de ‘hogere’ centra tijdelijk buiten bedrijf stelt, die persoon wellicht opeens in staat is bij deze zogenaamde lagere voorstellingen te komen en prachtige tekeningen te maken. Wat ik nou zo aardig vind van deze voorspelling, is dat het niet zomaar een gedachte-experiment is. We kunnen een apparaat gebruiken, dat de Transcraniele Magnetische Stimulator heet om tijdelijk en zonder gevaar delen van iemands normale volwassen hersenen uit te schakelen. Zou je dan een plotselinge opbloei van artistiek of wiskundig talent zien zolang de uitschakeling duurt? En zou dat deze persoon leren om over zijn gebruikelijke conceptuele blokkades te komen?[…]’ – ‘Wel dr. Ramachandran, ik heb nieuws voor u. Twee onderzoekers hier in Australië, geïnspireerd door dr. Snyder’s voorspelling, hebben dat experiment voor hem uitgevoerd. Ze rekruteerden vrijwilligers onder studenten en probeerden het uit.’ – ‘Echt? En wat gebeurde er?’ – ‘Nou, ze schakelden relevante hersendelen van de studenten tijdelijk uit met een magnetisch veld en plotseling konden deze studenten aanmerkelijk beter tekenen. En in een geval kon een student priemgetallen voortbrengen op de zelfde manier als sommige idiots savants doen – ‘…’ – ‘Dr. Ramachandran, bent u daar nog? Kunt u me horen?’  Dr Ramachandran was met stomheid geslagen. Dit was het vreemdste wat hij ooit in zijn gehele loopbaan als neuroloog had gehoord. Hij vertrouwt de lezer toe dat hij nog steeds twee heel verschillende reacties voelt bij deze ontdekking: ‘Ten eerste regelrecht ongeloof en scepsis. Het weerspreekt niets wat de neurologie weet, maar het lijkt zonderling. Het idee dat een vaardigheid verbetert door hersendelen lam te leggen is bizar – het klinkt als de grootspraak van motivatie-goeroes over de sluimerende talenten die je kunt wakker schudden door hun producten aan te schaffen. […] Aan de andere kant: Waarom niet? Als een trauma of ziekte een nieuw talent bij patiënten tevoorschijn kan laten komen… Maar toch, het korte tijdsbestek is en blijft schokkend. Een hersenziekte doet er jaren over en de magneet werkt in seconden.’
dr Betty Edwards
Portretten getekend voor en na dr Edwards tekencursus
Snyder liet zijn zijn proefpersonen tekeningetjes maken voor, tijdens en na de transcraniële magnetische stimulatie. Toen ik ze bekeek moest ik denken aan een boek uit de jaren zeventig, een tekencursus vol tekeningetjes van ervoor en erna. En ik stelde me voor hoe ‘dr Rama’ zou opkijken van een telefoontje uit Nederland:
– ‘Dr Ramachandran, schikt het even? Ik bel naar aanleiding van dr Snyder’s proefnemingen met TMS om savantachtige talenten op te wekken en uw reactie daarop. Ik wil U graag nog een paar vragen stellen.’
-‘Eventjes dan.’
-‘Dr Ramachandran, het viel me op in uw reactie dat u niet expliciet ingaat op het feit dat dr Snyder’s magneet specifiek aan de linkerkant de frontale slaapkwab lamlegt, waardoor de frontale slaapkwab aan de rechterkant wordt ontremd. Is dat niet een opmerkelijk aspect van Snyder’s ontdekking, deze overgang van de linker- naar de rechterhersenhelft, om daarmee het bewustzijn van concepten te bevrijden die de visuele voorstellingen vertroebelen? Wilde u wellicht de controverse over de functieverdeling tussen linker- en rechterhersenhelft vermijden?
-‘Dat zou best eens kunnen. Inderdaad is er sprake van een overgang van de linker- naar de rechter hersenhelft. En bovendien een overgang tussen specifieke delen van beide hersenhelften. Vooral dankzij de moderne scantechnologie kunnen we tegenwoordig anatomisch en functioneel heel wat preciezer en genuanceerder zijn dan bijvoorbeeld Sperry over de verschillen tussen de hersenhelften. Maar dat is een hele discussie. En inderdaad, deze specifieke overgang van links naar rechts is een opmerkelijk aspect. Maar hoezo?’
-‘Ik wilde graag uw aandacht vestigen op een doeltreffende maar bijna vergeten methode om tekentalent op te roepen. De methode levert een snelle verbetering van tekenkunst op die zeker niet onderdoet voor het resultaat met TMS, als je de tekeningen van ervoor en erna bekijkt. Nu is ook deze oude methode gebaseerd op een veronderstelde overschakeling van links naar rechts. Maar dan wel in de algemene termen van het oude, globale model van Sperry: door het uitschakelen van ‘de’ linkerhersenhelft met abstracte conceptuele vaardigheden treedt ontremming op van ‘de’ rechterhersenhelft met concrete visuele vaardigheden. Ontremming is toch waarvoor ook Snyder de magneet gebruikt. Het verschil met Snyder zit ‘m vooral in de anatomische precisie. Nu vraag ik me af : is het nieuwe, meer precieze model van Snyder niet ook een betere verklaring voor de werking van die oude methode?’
-‘Als er inderdaad een soortgelijk resultaat is, kan dat een zelfde verklaring hebben. Maar het blijft natuurlijk indirect bewijs tot je mensen onder de scanner hebt gelegd. En wat houdt die methode waar U het over heeft nu eigenlijk in? Drugs? ik herinner me dat Sacks daarmee heeft experimenteerd.’
-‘Nou nee, geen drugs. Het is een tekenmethode, ontwikkeld door dr Edwards, een tekenlerares. Een hooggeleerde tekenlerares, geen bluffende goeroe. Dr Sperry vond haar tekenmethode een zinnige toepassing van zijn model van de hersenhelften.’
-’Een tekenmethode…?’
-‘Ja, dr Edwards claimt dat haar tekenmethode op natuurlijke wijze een ontremming van de rechterhersenhelft oproept. De methode leert tekenaars om hun bewustzijn van een abstracte conceptuele modus over te schakelen naar een concrete visuele modus. Dat is toch wat er ook volgens U in het bewustzijn gebeurt, wanneer de magneet op de linker frontale slaapkwab wordt gezet?
-‘Tja, eh…’
-‘En ontremming van de rechterhersenhelft wordt opgeroepen door middel van informatie die juist remming van de linkerhersenhelft triggert. De linkerhersenhelft – of de relevante delen daarvan – is sterk geneigd vreemde of verwarrende informatie die niet past in bestaande concepten te weigeren en de verwerking over te laten aan gebieden van de rechterhersenhelft. De tekenmethode triggert zodoende ontremming door visuele informatie over een tekenobject op een vreemde of verwarrende wijze aan te bieden. Wat denkt U ervan?’
-‘…’
-‘Of wilt U misschien een tekenoefening met me doen om het effect van dr Edwards’ tekenmethode direct aan den lijve te ervaren?’
-‘Dr Ramachandran, bent U daar nog? Kunt U me horen?’
In de volgende post meer over theorieën over de taakverdeling tussen de beide hersenhelften. Tekenlerares dr Edwards kwam op het idee van ‘Tekenen met de Rechterhersenhelft’ door het werk van Nobelprijswinnaar Walcott Sperry over de functionele specialisatie van de hersenhelften. Zijn werk is door nieuw onderzoek met name dankzij de hersenscantechnieken sterk herzien en genuanceerd. Ook in het licht van sommige nieuwere modellen lijkt het idee van Tekenen met (een deel van) de Rechterhersenhelft’ nog steeds een zinnige praktische toepassing…
