Hoe word je een creatief genie (3) : Dr Sperry Revisited

nobel

Roger Sperry ontving de Nobelprijs in 1981 voor zijn onderzoek naar het functioneren van de hersenen van split brain patienten. Bij hen is de hersenbalk die beide hersenhelften verbindt doorgesneden om epileptische aanvallen tegen te gaan. Door hun doorkliefde hersenen te onderzoeken kon Sperry  meer te weten te komen over de functionele specialisatie van de afzonderlijke hersenhelften. 

Sperry’s Split Brains

Wanneer de hersenhelften normaal verbonden zijn blijven functionele verschillen tussen de hersenhelften uiteraard verborgen omdat de hersenhelften als twee-eenheid moeten optreden. Maar wanneer de communicatie tussen de hersenhelften wordt verbroken kunnen onderlinge verschillen aan het licht komen.
Sperry testte zijn split brain patiënten – of liever: hun hersenhelften afzonderlijk – op allerlei manieren, bijvoorbeeld door plaatjes van voorwerpen te laten sorteren. Zowel de linker- als de rechterhersenhelft konden de vragen begrijpen en kennelijk bewust reageren. Maar de linkerhelft gaf gesproken antwoord en noemde de dingen bij de naam, terwijl de rechterhelft alleen maar dingen kon aanwijzen.
Bovendien voerden de hersenhelften hun opdracht heel verschillend uit. Een taartje op een bord hoorde volgens de linkerhelft bij een vork en lepel, terwijl de rechterhelft een hoed met een brede rand daarbij koos. De linkerhelft sorteerde op basis van abstracte functie, de rechterhelft op basis van concrete visuele vorm.
Zo kwam uit Sperry’s onderzoeken een beeld naar voren van hersenhelften die verschillende functies hebben, een eigen kenmerkende manier van denken en zelfs een eigen bewustzijn. De pratende linkerkant herbergt de meeste taalfuncties en hanteert een abstracte, logische, conceptuele denkwijze. De stille rechterkant kan dan wel niet praten, maar beschikt over visuele en ruimtelijke vaardigheden en denkt op een associatieve, zintuigelijk concrete manier.
De functieverdeling die Sperry voorstelde betekende nieuwe waardering voor de rechterhersenhelft. In het oude model overheerst de linkerhersenhelft met een monopolie op taal en bewustzijn de stomme en onbewuste rechterhersenhelft. De rechterhelft heeft als een inferieure afspiegeling van zijn wederhelft niets bijzonders in te brengen en speelt slechts een ondersteunende rol.
Sperry’s rehabilitatie van de rechterhersenhelft ondermijnde de starre dominantie van de linkerhelft. Er werd nu ook gespeculeerd over een dynamische competitie in het samenspel van de functioneel verschillende hersenhelften, waarin de dominante linkerhelft vaak de overhand heeft en de inbreng van de rechterhelft blokkeert, maar soms ook inschikt. Voor bepaalde doeleinden zijn bij uitstek de visuele en ruimtelijke functies van de rechterhelft geschikt en in die gevallen geeft de dominante linkerhelft vaak (maar niet altijd) vrij baan aan zijn wederhelft.

Na Sperry

Nieuwe hersenscantechnieken ontkrachten echter de tweedeling van een verbale en een visuele hersenhelft.  Het bleek onder de scanner dat beide hersenhelften met overeenkomstige gebieden een rol spelen bij taalverwerking. Links houdt zich bezig met grammatica en woordkeus (syntax en semantiek), terwijl rechts aspecten zoals intonatie en de communicatieve contekst (pragmatiek) voor zijn rekening neemt. Op eenzelfde wijze onthulden de scans dat ruimtelijk inzicht gebieden aan de rechterkant activeert voor het geheel en de grote verbanden, terwijl aan de linkerkant overeenkomstige gebieden actief worden wanneer iemand aan objecten op specifieke locaties denkt.

Het verschil tussen beide hersenhelften lijkt niet zozeer te zitten in wat ze doen – ze houden zich in algemene zin bezig met dezelfde taken. Het verschil zit ‘m vooral in hoe ze dat doen. De linkerhelft verwerkt informatie meer serieel, stukje voor stukje, terwijl de rechterhelft informatie meer parallel, als samenhangend geheel  verwerkt. (Dit verschil in werkwijze verklaart en nuanceert bijvoorbeeld Sperry’s tweedeling tussen een verbale linkerhelft en een visuele rechterhelft. Woorden komen immers in serie,  stuk voor stuk  binnen, een beeld verschijnt ons als geheel. Een beeld is duizend woorden waard.) Dankzij deze seriele verwerking van informatie wordt het bewustzijn van de linkerhelft gekenmerkt door lokale aandacht voor de afzonderlijke delen van een geheel, terwijl de parallelle werkwijze van de rechterhelft leidt tot een bewustzijn dat globale aandacht geeft aan omvattende patronen die een geheel samenhang geven. (dieren) De (voorzichtige) conclusies van Sperry en andere hersenonderzoekers over de functieverdeling tussen de linker en rechterhersenhelft buiten de wetenschap vaak versimpeld tot de zwart-witte voorstelling dat mensen of  hun linker- of  hun rechterkant kunnen gebruiken. Een structurele voorkeur voor links of rechts bepaalt de persoonlijkheid. Wie de linkerhelft vaker gebruikt is de typische logische denker, de rationele analyticus; en wie voorkeur geeft aan de rechterhelft een beelddenker, een intuïtieve creatieveling. De hersenhelften zijn altijd tot op zekere hoogte samen betrokken bij de uitvoering van taken, of het nu gaat om ‘logische’ of ‘creatieve’ taken. Het  idee van een structurele voorkeur voor het eenzijdig gebruik van een hersenhelft is in die zin een fabeltje, klinkt het vermanend.